Ένας ατέλειωτος κατάλογος από περιστατικά βίας πέφτει σε γνώση μας καθημερινά.
17χρονος μαθητής δέχεται επίθεση από ομάδα δέκα ατόμων με μπουνιές και κλωτσιές έξω από το Λύκειο που φοιτά. Σύμφωνα με την κατάθεση του Διευθυντή του Λυκείου αιτία φαίνεται να είναι η υποβόσκουσα αντιπαλότητα μεταξύ των μαθητών με αφορμή τις προηγούμενες εκλογές για το 15μελές. Μητέρα δεκατριάχρονης από τη Δυτική Θεσσαλονίκη καταγγέλλει πως μια δωδεκάχρονη μαθήτρια έσβησε ένα τσιγάρο στο στήθος της κόρης της ύστερα από μεταξύ τους παρεξήγηση που κατέληξε σε προστριβή. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Αστυνομίας , μόνο τον περασμένο Ιανουάριο συνελήφθησαν 1353 ανήλικοι για διάφορα αδικήματα και σχηματίσθηκαν 1201 δικογραφίες για ισάριθμες υποθέσεις. H πλειονότητα των υποθέσεων αφορά στην Αττική. Στα αδικήματα αυτά περιλαμβάνονται κλοπές, παραβιάσεις κοκ, περιστατικά βίας , σωματικής βίας και έπονται τα αδικήματα διακίνησης ναρκωτικών Ποινικολόγοι που ασχολούνται με τέτοιες υποθέσεις παρατηρούν σημαντικές ποιοτικές διαφοροποιήσεις σε επιμέρους αδικήματα σε σχέση με το παρελθόν. Όπως επισημαίνουν για παράδειγμα στα αδικήματα βίας, υπάρχει μεγαλύτερη αγριότητα στην τέλεση των πράξεων αλλά και μείωση του μέσου όρου ηλικίας όσων εμπλέκονται σε τέτοια περιστατικά.
Γιατί λοιπόν τόση βία στα νέα παιδιά ;
Ας πάμε λίγο πιο κοντά στο κύτταρο της κοινωνικής ζωής, στην πρώτη ομάδα στην οποία ανήκει το παιδί , την οικογένεια . Υπάρχει βία στην οικογένεια;
Και μετά να δούμε αν αυτή η ενδοοικογενειακή βία συσχετίζεται και με ποιο τρόπο με την νεανική βία και εγκληματικότητα.
Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί ένα χρόνιο και σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο. Δεν είναι σημερινή κατάσταση.
Η δυσχέρεια της επισήμανσης και της αντίστοιχης καταγραφής της ενδοοικογενειακής βίας την καθιστά την πιο σιωπηλή μορφή βίας. Tα ενοίκω μη εν δήμω μας μάθανε οι παλαιότεροι. Η σιωπή, η ενοχή και η συγκάλυψη δυστυχώς εξακολουθούν. Η ενδοοικογενειακή βία εμφανίζεται σε όλα τα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα. Έχει την ισότητα της αυτή η ιστορία. Αποτελείται από διαφορετικής βαρύτητας συμπεριφορές εις βάρος μελών της οικογένειας. Λεκτική, συναισθηματική, σωματική, βία. Αλλά και η παραμέληση, η γονική αποξένωση, η οικονομική εκμετάλλευση είναι και αυτές συνηθισμένες μορφές της.
Το φαινόμενο είναι πολυδιάστατο , έχει συνάφεια με ψυχικούς, πολιτικούς , κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες. Το γεγονός πως κατά την περίοδο του covid πολλοί μίλησαν για την «σκιώδη πανδημία» περιγράφοντας την αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας αποδεικνύει το πολυπαραγοντικό χαρακτήρα του φαινομένου.
Ο κύκλος της Βίας
Ενδοοικογενειακή βία υπάρχει και υπήρχε και κινείται με μια μορφή κύκλου βίας με τέσσερις φάσεις σε συνεχή επανάληψη αν και δεν εμφανίζονται σε όλες τις βίαιες σχέσεις και οι 4 φάσεις του κύκλου.
Όσα συζητήσουμε παρακάτω μπορούν να συμβούν μέσα στη συζυγική σχέση τόσο με τον άντρα θύτη και τη γυναίκα θύμα όσο και αντίστροφα η γυναίκα θύτης και ο άντρας θύμα. Δεν θα πρέπει δηλαδή να αποκλειστεί να είναι η γυναίκα ο θύτης και ο σύζυγος το θύμα.
Στη πρώτη φάση η βία παγιώνεται προοδευτικά και αφομοιώνεται ως τρόπος ζωής πιο συχνά από την σύζυγο. Στη πρώτη φάση με ένταση και οξυθυμία περιγράφονται τα προβλήματα της καθημερινότητας και η γυναίκα εκδηλώνοντας το ενδιαφέρον της και την ενοχικότητα της , καταλήγει να νιώθει αλλά και να είναι κατηγορούμενη. Στη δεύτερη φάση χάνεται ο αυτοέλεγχο από το θύτη. Θέλοντας να εκτονωθεί ο σύζυγος ασκεί κάποια μορφή βίας, απειλεί, εκφοβίζει με απειλητικά υπονοούμενα, φωνές και υλικές ζημιές. Κάτω από τέτοιες συνθήκες ο άλλος σύζυγος από φόβο και γεμάτος θλίψη και προκειμένου να αποφύγει μια παρόμοια ρήξη υποτάσσεται. Σ΄ αυτή τη φάση μπορεί να υπάρξει και σεξουαλική βία. Σε μια επόμενη τρίτη φάση υπάρχει μεταμέλεια και αίτημα συγχώρεσης . Προσπαθεί να ρίξει το φταίξιμο στη συμπεριφορά του θύματος, στις εργασιακές συνθήκες ακόμα και στο ποτό. Σ΄ αυτή τη φάση το θύμα πολλές φορές νιώθει πως μάλλον εκείνο φταίει ή προκειμένου να μην γίνει ξανά το ίδιο παίρνει την ευθύνη πάνω του με κάποιο τρόπο. Και την τελευταία φάση της συμφιλίωσης όπου ο θύτης προσπαθεί να ξανακερδίσει την εύνοια του θύματος και το θύμα ελπίζει στην μεταμέλεια του θύματος και ελπίζει πως η αγάπη της και η ανοχή της θα γιατρέψει τον/την σύζυγο του. Με την πάροδο όμως του χρόνου οι φάσεις της συγχώρεσης και της μεταμέλειας όλο και υποχωρούν και δίνουν την θέση τους στη φάση της έκρηξης. Και τα παιδιά ; Που είναι τα παιδιά μέσα σε αυτό το κύκλο της βίας; Είναι εκεί μπροστά και παρακολουθούν . Και δυστυχώς ο κύκλος δεν κλίνει τις περισσότερες φορές μέσα στο σπίτι. Τα παιδιά θα δουν , θα εκτεθούν σε βίαιες σκηνές, σε σκληρές συμπεριφορές και τότε έχουν τρεις δρόμους να επιλέξουν. Ο πρώτος δρόμος είναι από φόβο να μην γίνουν ποτέ θύματα να ταυτιστούν με τον επιτιθέμενο και να ασκήσουν οι ίδιοι τη βία που έχουν δει μέσα στο σπίτι τους. Να θελήσουν δηλαδή να μοιάσουν στο θύτη προκειμένου ποτέ να μην γίνουν θύματα. Έτσι μπορεί να γίνουν θύτες σε άλλα παιδιά στο σχολείο ή στις παρέες τους , στις σχέσεις τους, στις φιλίες τους.
Ο άλλος δρόμος είναι να γίνουν θύματα. Ν’ ασκηθεί μέσα στην οικογένεια , βία και προς τα παιδιά . Αυτή τη φορά η βία μπορεί ν’ ασκηθεί και από το γονέα θύμα , δηλαδή το γονέα που δέχθηκε βία από τον άλλο γονέα είτε από το γονέα θύτη, είτε ακόμα και από τους δύο.
Ο τρίτος δρόμος είναι το παιδί να μάθει να είναι ‘’αόρατο’’. Το παιδί παρουσιάζει στοιχεία αποστασιοποίησης, απόσυρσης, απάθειας και αδιαφορίας. Δεν αναλαμβάνει πρωτοβουλίες, βάζει το κεφάλι κάτω, τα ακουστικά στ΄ αυτιά , δεν ακούει, δεν μιλάει , δεν προσπαθεί ούτε μέσα στην οικογένεια , ούτε όμως έξω απ΄ αυτή για οτιδήποτε. Δεν ασχολείται με τίποτα με τη δική του θέληση και με ό,τι τελικά καταπιαστεί δεν θα βάλει όλη τη προσπάθεια του. Ούτε στο σχολείο , ούτε σε κάποιο άθλημα, ούτε σε κάποια άλλη δραστηριότητα. ‘’Σκοτώνει’’ πολλές ώρες της ημέρας του στο διαδίκτυο, παίζει πολλά ηλεκτρονικά παιχνίδια, ανεβαίνει πίστες κλεισμένος στο δωμάτιο του .Γιατί ό,τι κι αν κάνει , ό,τι και να προσπαθήσει να κάνει, εμπεριέχει τον κίνδυνο κάποιος να θυμώσει, κάποιος να ξεσπάσει πάνω του ή κάποιος να τον επικρίνει τόσο σκληρά που δεν αντέχει . Τότε ο κύκλος της βίας κλίνει μέσα σ΄ ένα αποσυρμένο παιδί που έχει εσωτερικεύσει το θυμό για την αδικία που βίωνε , δεν τον έχει εκφράσει ποτέ και στην ζωή του θα ψάχνει τρόπους να απελευθερωθεί από τον θυμό του, τη χαμηλή του αυτοεκτίμηση, την έλλειψη εμπιστοσύνης, το φθόνο, την αγωνία . Είναι ένα παιδί που δεν έχει νιώσει αγάπη, τρυφερότητα και δεν έχει μάθει με ωριμότητα την αποδοχή των ορίων. Έτσι είτε θα γίνει ο ίδιος θύτης ή θύμα σε μια καινούργια σχέση τώρα αλλά και στην ενήλικη ζωή του ή θα στρέψει τον θυμό στον εαυτό του αναπτύσσοντας ψυχοσωματικές ασθένειες, διατροφικές διαταραχές ή οτιδήποτε άλλο του παρέχει τον τρόπο να εκτονώσει το θυμό που είχε εσωτερικεύσει πάνω στον εαυτό του.
Ο κύκλος της ενδοοικογενειακής βίας θα οδηγήσει αρκετά συχνά στην νεανική βία και εγκληματικότητα.
Αποτελεί τραύμα για το παιδί η έλλειψη ζεστασιάς, συναισθηματικής υποστήριξης, κάλυψης , σχέσης κατανόησης. Αποτελεί τραύμα η έκθεση του σε σκηνές βίας και τιμωρίας, αλλά και η έλλειψη φροντίδας, κατεύθυνσης, οριοθέτησης. Είναι τραύμα για τα παιδιά η παραμέληση. Ανατροφή δεν σημαίνει διατροφή, ούτε υλική φροντίδα για την κάλυψη υλικών αγαθών. Κυρίως σημαίνει διαπαιδαγώγηση και συναισθηματική φροντίδα. Τα παιδιά μεγαλώνουν κυρίως από την αγάπη . Χιλιάδες είναι τα παραδείγματα που έρχονται στο μυαλό μας από εικόνες φτωχών οικογενειών που ανάθρεψαν και διαπαιδαγώγησαν υπέροχους ανθρώπους με το Α κεφαλαίο.
Είναι τραύμα η γονική αποξένωση από τα παιδιά.
Είναι το τραύμα της αποξένωσης του παιδιού απέναντι σε ένα γονιό ή και στους δύο γονείς. Αυτό γίνεται ακόμα πιο επικίνδυνο και επώδυνο όταν συνοδεύεται από γονική παραμέληση ή παιδική κακοποίηση ( λεκτική, συναισθηματική ή σωματική). Σ΄ αυτά μπορούμε να προσθέσουμε και την πλύση εγκεφάλου που μπορεί να κάνει ο ένας γονιός στο παιδί του για τον άλλο γονιό είτε υπάρχει διαζύγιο , είτε όχι. Τότε ο ένας γονιός λειτουργεί ως «αποξενωτής».
Οργανωμένη παραπληροφόρηση, διπλά , μη ξεκάθαρα μηνύματα που μπερδεύουν το παιδί, μπουκοτάζ της επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα, προσπάθεια επιρροής του παιδιού, συναισθηματικοί χειρισμοί του παιδιού.
Τι θα κάνει ένα παιδί , ένας έφηβος που μεγαλώνει σε τέτοιες συνθήκες;
Ας μπούμε λίγο στην θέση του για να τον κατανοήσουμε καλύτερα. Ας περιγράψουμε λίγο έναν έφηβο στην ζωή του οποίου όλα πήγαιναν σχετικά καλά και δεν ίσχυε ότι περιγράψαμε παραπάνω.
Ο έφηβος ζει την κατάρριψη κάθε αυταπάτης. Τελικά δεν είναι αυτό που ο ίδιος είχε ονειρευτεί πως θα ήταν φαντασιακά και ασυνείδητα. Δεν είναι ούτε ο πιο δυνατός, ούτε ο πιο όμορφος, ούτε ο πιο δημοφιλής, ούτε, ούτε , ούτε.. Μπροστά του διαμορφώνεται μια νέα πραγματικότητα που συγκρούεται με όλες τις πρότερες ταυτίσεις, προσδοκίες και την εξιδανικευμένη εικόνα του εαυτού του. Επιπλέον η ζωή με τους γονείς δεν είναι αυτός ο παράδεισος που μέχρι τώρα ήταν. Δεν είναι ούτε αυτοί οι πιο όμορφοι, οι πιο δυνατοί , οι πιο πετυχημένοι. Γιατί ο έφηβος έχει την ανάγκη , τον σπρώχνουν οι εν ορμήσεις της ήβης ν΄ ανοίξει την πόρτα του σπιτιού και να δει τι υπάρχει από πίσω. Το μεγάλο και άκρως φυσιολογικό ερώτημα που θέτει η εφηβεία είναι ‘’ Ποιος είμαι τελικά;
Βρίσκεται στην αναπτυξιακή φάση που θα απορρίψει την αυθεντία των γονιών του. Είναι κάτι απολύτως φυσιολογικό. Ο έφηβος θα θελήσει να μην κάνει κανένα συμβιβασμό, θα απορρίψει κάθε μη γνήσια λύση. Θα έρθει σε αντιπαράθεση με την κοινωνία, με το σχολείο, με την οικογένεια και θα κρατηθεί εκεί μέχρι να μπορέσει να απαντήσει στα βασανιστικά του ερωτήματα Ποιος είμαι; Ποια είναι η ταυτότητα μου; Ο έφηβος και η έξαρση του, ο έφηβος και τα άγχη του, ο έφηβος με τους ξαφνικούς ενθουσιασμούς του, την απόλυτη σύγχυση του, τις φλογερές φιλοσοφικές και διανοητικές συζητήσεις, την αίσθηση καταπίεσης από τους γονείς του, τις απότομες αλλαγές στην διάθεση του. Όλα απολύτως φυσιολογικά αφού μεταβαίνει από την παιδική οργάνωση του ψυχισμού του στην ενήλικη και ώριμη προσωπικότητα του.
Μέσα από τις αντιπαραθέσεις δεν θέλει να ξεχάσει τους γονείς του. Το αντίθετο! θέλει να ενωθεί μαζί τους σε μια νέα σχέση. Μια σχέση αγάπης και εμπιστοσύνης . Ο ίδιος από την μια θα τους έχει εσωτερικεύσει σαν μια εικόνα ενός αγαπημένου, στοργικού ζευγαριού που ο ίδιος τους δίνει την ελευθερία να μείνουν μαζί και από την άλλη εκείνος θα νιώθει πως τον σέβονται και τον αγαπούν για όλα όσα είναι.
Η εποχή δηλαδή της εφηβείας ναι μεν είναι μια εποχή μερικού αποχωρισμού από τους γονείς και από-ιδανικοποίησης τους , όχι όμως οριστικού αποχωρισμού . Αν όλα πάνε καλά η σχέση του παιδιού με τους γονείς του θα καταλήξει δυνατή, γεμάτη αγάπη και σεβασμό. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε πως η εφηβεία είναι μια δεύτερη ευκαιρία. Αν ο έφηβος είχε αποκτήσει ένα βαθμό ωριμότητας στην λανθάνουσα περίοδο της παιδικής του ηλικίας , έχει τώρα την ευκαιρία να ωριμάσει ακόμα περισσότερο αλλά και να τακτοποιήσει ό,τι δεν έγινε τόσο καλά. Ισχύει δηλαδή λίγο το «όπως έστρωσες θα κοιμηθείς»
Αν όμως όλα πήγαν σχετικά καλά τα προηγούμενα χρόνια της παιδικής ηλικίας.
Να επιστρέψουμε λοιπόν πίσω στα παιδιά που μπαίνουν στην εφηβεία μέσα από οικογενειακά περιβάλλοντα όπου βίωσαν το κύκλο της βίας.
Ο έφηβος εδώ θα μπει στην εφηβεία με χαμηλή αυτοεκτίμηση, μπορεί να δίνει την εικόνα του αποσυρμένου, του απαθή, μπορεί να έχει κατάθλιψη, δεν θα εμπιστεύεται και δεν θα πιστεύει πουθενά. Έχει αναπτύξει αρνητικά συναισθήματα όπως μίσος, θυμό, την εκδικητικότητα που θα καθορίσουν όχι μόνο τη ψυχοσύνθεση του αλλά και τη κοινωνική του συμπεριφορά.
Ψάχνει όπως είπαμε να απαντήσει στο αμείλικτο ερώτημα ‘’Τελικά ποιος είμαι’’. Εκεί έξω θα βρει ομάδες να ανήκει. Ο έφηβος έχει ανάγκη να ανήκει σε μια ομάδα αφού απομακρυνόμενος από την οικογένεια του θέλει κάπου να ανήκει. Η ομάδα που επιλέγει να μπει ο έφηβος που βίωσε το κύκλο της βίας που περιγράψαμε, το πιθανότερο είναι να έχει ρητορική μίσους με οποιαδήποτε επικάλυψη ( αθλητικού συλλόγου, συμμορία γειτονιάς, κομματικού φανατισμού, κλπ). Άλλωστε αυτή η ρητορική μίσους ενισχύεται από την ρητορική όπως εμφανίζεται στα μέσα μαζικής επικοινωνίας, στο διαδίκτυο, από μια κοινωνία άκρως ανταγωνιστική και ναρκισσιστική όπου δυνατός είναι αυτός που έχει και όχι αυτός που γνωρίζει, μιλάει, αισθάνεται , δημιουργεί. Για όλα αυτά αρκεί να ακούσουμε λίγο τη μουσική που ακούνε σήμερα αρκετά παιδιά. Αποθέωση των υλικών αγαθών, απόκτηση χρημάτων, η επιβολή στο γυναικείο φύλο, σωματική δύναμη. Για τέτοια μιλάνε τα τραγούδια της τραπ σήμερα. Τι άλλο θα βρουν εκεί έξω; Αλκοόλ, ναρκωτικά, ναρκισσισμό, μια υπερκαταναλωτική κοινωνία που αποθεώνει την εικόνα και έχει ξεχάσει αρκετά το νόημα που έχει η ανθρώπινη ζωή. Γιατί σίγουρα «σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαρμέπεια», όπως περιέγραψε ο μεγάλος μας Ανδρέας Εμπειρίκος στο ποίημα του Υψικάμινος και συνεχίζει « Σκοπός της ζωής μας είναι η αγάπη».
Γιατί δεν θα μπουν όλοι οι έφηβοι σε μια τέτοια ομάδα , δεν θα επιτεθούν, δεν θα συμμετέχουν σε βίαιες πράξεις;
Γιατί δεν έζησαν όλοι τον κύκλο της βίας μέσα στο σπίτι τους. Γιατί δεν εκτέθηκαν όλοι οι έφηβοι στην ίδια σκληρή συμπεριφορά. Γιατί δεν είχαν όλοι οι έφηβοι την ίδια ανυπαρξία επικοινωνίας , ενσυναίσθησης και συναισθηματικής νοημοσύνης μέσα στο σπίτι τους. Γιατί για κάποιους έφηβους υπάρχουν οι γονείς που θα τους ακούσουν , θα μιλήσουν μαζί τους, θα επικοινωνήσουν με ενσυναίσθηση και θα κατανοήσουν τις συναισθηματικές ανάγκες ενός νέου ανθρώπου από την πλευρά του νέου ανθρώπου. Γιατί τελικά οι αντιπαραθέσεις που είναι τόσο χρήσιμες για τον νέο , η μόνη οδός για να είναι χρήσιμες είναι να υπάρχει η προϋπόθεση πως η οικογένεια, η κοινωνία, το σχολείο είναι άξια της εμπιστοσύνης του. Περιβάλλοντα δηλαδή που θα ανταποκριθούν με σταθερότητα στις προκλήσεις του. Δεν θα τον εκδικηθούν, θα τον συναισθανθούν και όταν θα βάλουν όρια , δεν θα το κάνουν λέγοντας εκείνο το ανεκδιήγητο ‘’για το καλό σου’’ αλλά εξηγώντας με όλα τα εύλογα επιχειρήματα το πως και το γιατί των ορίων. Όπως κάνουν οι άνθρωποι που σέβονται ο ένας τον άλλο.
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Τα παιδιά μεγαλώνουν με αγάπη .
Ο νέος είναι γεμάτος άγχος. Μια νέα πραγματικότητα είναι εκεί έξω και τον περιμένει. Ξαφνικά ψήλωσε, ο ιδρώτας του μυρίζει διαφορετικά, η φωνή του ακούγεται διαφορετικά , το σώμα του άλλαξε, οι ορμές τους είναι διαφορετικές. Ο έφηβος θέλει να τον καταλάβουμε και όχι να συγκρουόμαστε μαζί του. Θέλει συζήτηση, διά δράση, παρουσία όχι απουσία. Θέλει να στεκόμαστε για αυτόν το παράδειγμα που θα είναι χρήσιμο για τον ίδιο να ακολουθήσει. Θέλει να είμαστε το περιβάλλον που θα τον βοηθήσει να ανθίσει με όλες τις δεξιότητες και τις προσωπικές του ικανότητες. Ακόμα κι αν αυτό που θέλει να γίνει δεν ανήκει στις δικές μας προσδοκίες. Θέλει να μιλάμε μαζί του. Κι ας κάνει πως δεν ακούει. Στην πραγματικότητα ακούει. Οι αντιπαραθέσεις σε τέτοια περιβάλλοντα μετατρέπονται σε βοηθητικούς άξονες για τη συγκρότηση της ταυτότητας του νέου ανθρώπου. Με σεβασμό , με αγάπη στην κάθε ιδιαιτερότητα του πως αυτός τελειώνει εκεί που αρχίζουν οι άλλοι. Και πως όπως τον σέβονται έτσι κι αυτός θα πρέπει να τους σεβαστεί.
Η εφηβεία μοιάζει με ένα ορμητικό ποτάμι που τρέχει προς τη θάλασσα. Θα πέσει πάνω σε φράγματα και θα τα συμπαρασύρει, θε ελιχθεί παρασέρνοντας αυτό που τι περιβάλλει προκειμένου να καταμετρήσει την δική του ισχύ, να χαράξει το δικό του υδάτινο δρόμο. Κάποιες φορές επώδυνα αλλά αναγκαία το ποτάμι θα εμπλουτισθεί με νέες ικανότητες, νέα ταυτότητα, νέα αντικείμενα αγάπης. Αν το φράγμα αυτό παρακαμφθεί ή διακλαδιστεί, η ροή των υδάτων θα αδυνατίσει, θα αποδυναμωθεί , θα στερέψει ή θα χαθεί προκαλώντας πάταγο.
Αννίτα Λουδάρου
Ψυχολόγος, Αναλύτρια ομάδας, ζεύγους, οικογένειας
Μέλος ΔΣ ΕΕΑΟΟΨ
Copyright © Άννα A. Λουδάρου
Απαγορεύεται ρητά η εν όλω ή εν μέρει χρήση, αναπαραγωγή, ανατύπωση, δημοσίευση, διανομή, έκδοση, πώληση, αντιγραφή, μεταφόρτωση, μετάδοση, περίληψη, μετάφραση του κειμένου με οποιοδήποτε μέσο και τρόπο χωρίς την προηγούμενη έγγραφη άδεια της συγγραφέως.